علت قرائتهای هفت گانه قرآن چیست ؟

                

 علت قرائتهای هفت گانه قرآن چیست  ؟

در قرن چهارم هجری قمری به علت قرائت های بسیار زیادی که در خواندن قرآن به وجود آمد یعنی آیات قرآن را با إعرابها و کلمات مختلف می خواندند که باعث بروز اختلاف در معانی می شد به همین جهت شخصی به نام ابن مجاهد تصمیم گرفت تا قرائت ها را محدود نماید و از بین قرائات مختلف، هفت قرائت مشهور را برگزید . 

................................................................................................................

حفظ و نگارش»
طریقه ضبط و جمع آوری آیات قرآن به این ترتیب بوده است که پس از نزول هر آیه پیامبر صلی الله علیه و آله آنرا بر مردم می‌خواندند و افراد قوی ذهن و مستعد و با سواد به نوشتن آیات مبادرت می نمودند و رسول گرامی صلی الله علیه و آله هم ترتیب قرار گرفتن آیات که در کدام سوره و کدام آیه از سوره قرار بگیرد را مشخص می نمودند.
نام برخی از حافظان و کاتبان وحی:
1 – حضرت علی علیه السلام (حافظ و کاتب وحی)
2 – معاذبن جبل (حافظ و کاتب)
3 – ابی بن کعب (حافظ و کاتب)
4 – عبدا... بن مسعود( حافظ و کاتب)
5 – زیدبن ثابت (حافظ و کاتب)
6 – عبادة بن صامت (حافظ)
7 – یعد بن عبید (حافظ)
8 – ابو زید (حافظ)
9 – عثمان بن عفان (حافظ)
10 – ابو ایوب انصاری (حافظ)
11 – ابوالدر داء (حافظ)
نگارش و حفظ قرآن در زمان نزول آن، کار پر مشقت و سختی بوده، زیرا اولا قرآن به صورت تدریجی بر مردم عرضه می شد و در مواقعی ممکن بود که هیچ یک از حفاظ و کتاب در هنگام وحی حاضر نباشند و به همین جهت پیامبر صلی الله علیه و آله آنرا دوباره بر ایشان می خواندند و ثانیاً کتابت قرآن هم کار دشواری بود زیرا مجبور بودند آنرا بر روی چرم و پوست یا بر چوب یا سنگ یا استخوان شتر و یا پارچه بنویسند و ثالثاً می بایست یک نسخه را به عنوان نسخه اصلی مورد بررسی دوباره پیامبر صلی الله علیه و آله قرار می‌گرفت تا از تخریب و تغییر در امان باشد و رابعاً تعداد افراد باسواد در آن زمان بسیار کم و انگشت شمار بودند، علاوه بر آن، به همه این افراد نمی شد اعتماد نمود و باید از افراد با سوادی که از خیانت دور بودند در این امر خطیر و مهم، کمک گرفته می شد و خامساً پس از نزول کامل آیات کلیه آیات باید با هماهنگی پیامبر صلی الله علیه و آله در جای خود کمک می گرفتند و دوباره نوشته می شدند.
با توجه به مطالب فوق، متوجه زحمات طاقت فرسای نبی مکرم صلی الله علیه و آله و کاتبان و حافظان وحی بالاخص امیرمؤمنان علی علیه السلام می شویم، زیرا حضرت علی علیه السلام علاوه بر حفظ و نگارش قرآن، شأن نزول، زمان نزول، باطن آیه، تفسیر آیات و هر آنچه برای درک کامل قرآن لازم بود را می کوشیدند از پیامبر صلی الله علیه و آله فرا بگیرند، همچنانکه در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است که فرمودند: (حضرت امام علی علیه السلام فرمود: از من پیرامون کتاب الهی بپرسید؛ چرا که به خدا سوگند، هیچ آیه ای چه در شب یا روز و چه در سفر یا غیر از سفر نازل نشد مگر آن که خود پیامبر صلی الله علیه و آله برایم خواندند و معانی حقیقی آن را به من آموختند.) و هم چنین خود حضرت علیه السلام در جایی دیگر می فرمایند: (4) (ما نزلت آیه الاّ و انا عملت فی من انزلتا و این انزلت و علی من نزلت، إنّ ربی وهب لی قلبا عقولا و لسانا حلقا)، (هیچ آیه ای نازل نشد، مگر اینکه می دانم که درباره چه کسی و کجا و کی و به چه مناسبتی نازل شده است. خدای من، به من قلبی با ادراک و زبانی گویا بخشیده است.

« قرائات هفتگانه »
 

در قرن چهارم هجری قمری به علت قرائت های بسیار زیادی که در خواندن قرآن به وجود آمد یعنی آیات قرآن را با إعرابها و کلمات مختلف می خواندند که باعث بروز اختلاف در معانی می شد به همین جهت شخصی به نام ابن مجاهد تصمیم گرفت تا قرائت ها را محدود نماید و از بین قرائات مختلف، هفت قرائت مشهور را برگزید که هر یک از این هفت قاری مشهور، قرائتشان توسط دو راوی مخصوص شناخته می شد:
1 – قرائت (ابن عامر) قاری شام
راویان: (هشام بن عمار) و (ابن زکوان)
2 – قرائت (ابن کثیر) قاری مکه
راویان: (البزی) و (قنبل)
3 – قرائت (عاصم) راوی کوفه
راویان: (حفص) و (شعبه)
4 – قرائت (ابوعمر) قاری بصره
راویان: (الدوری) و (السوسی)
5 – قرائت (حمزه) قاری کوفه
راویان: (خلف) و (خلار)
6 – قرائت (نافع) قاری مدینه
راویان: (قالون) و (ورش)
7 – قرائت (کسایی) قاری کوفه
راویان: (لیث) و (الدوری)
(نکاتی در مورد قرائات هفتگانه)
نکته اول: آنچه از قرائات فوق مورد قبول شیعه است فقط قرائت عاصم به روایت حفص می باشد.
نکته دوم: باید توجه نمود آنگونه که برخی تصور نموده اند که تمام این قرائات هفتگانه منسوب به پیامبر صلی الله علیه و آله است، چنین نیست. زیرا قرآن که معجزه ای از سوی خداوند متعال است، برای اعجاز بودنش باید یه یک صورت بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شده باشد، و اگر بر هفت قرائت نازل شده باشد، اعجاز آن را چه بسا دچار اشکال نماید. علت این تصور باطل، این حدیث شریف نبوی صلی الله علیه و آله می‌باشد که، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: (نزل القرآن علی سبعه احرف) (قرآن بر هفت حرف نازل شد.) که عده ای با توجه به حدیث فوق، مراد از سبعه احرف را هفت قرائت می دانند ولی مراد از هفت احرف در این حدیث همچنانکه در کتاب البیان آمده یا هفت لهجه است یعنی قرآن مطابق لهجه های عرب نازل شده است و یا ممکن است مقصود از آن، هفت نوع از اقسام آیات مانند قصص و امثال و مناظرات دینی و تهدید و تشویق و امر و نهی بر شمرد.

علل قرائات هفتگانه
 

علل قرائات مختلف که قرائات مشهور آن به هفت قرائت می رسد را می‌توان در چند چیز خلاصه نمود.
1 - خط عربی در زمان صدر اسلام فاقد نقطه بوده و حروف نقطه دار مانند حروف بی نقطه نوشته می شدند.
2 – اعراب و حرکت گذاری حروف و کلمات در زمان حضرت علی علیه السلام و به سفارش ایشان انجام گرفت و قبل از آن یعنی در زمان نزول قرآن، بدون حرکت نوشته می شدند.
3 – وجود لهجه های مختلف باعث می شد که کسانیکه آن را غیر مستقیم و از دیگران می شنیدند هم در شنیدن و هم در رساندن آن به دیگران دچار اشتباه شوند.(5)

« آداب تلاوت »
 

کسانیکه آیات قرآن را تلاوت می نمایند علاوه بر رعایت قواعد دستوری و قوانین قرائت باید آداب تلاوت و قرائت را نیز رعایت نمایند که بنابر تصریح خود آیات و روایات عبارتند از:
1 – شمرده و روان خواندن همراه با تدبر در آیات، چنانکه در قرآن آمده است (و رتل القرآن ترتیلا)، قرآن را با ترتیل (آرامش و شمرده) بخوانید. (6)
و در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است که می فرمایند:
(در حین قرائت، سزاوار است که ترتیل صورت گیرد و در نتیجه وقتی به آیه ای می گذرد که در آن بهشت و دوزخ یاد شده، از خداوند بهشت را تقاضا کند و از آتش دوزخ به خدا پناه برد و استعاذه نماید و وقتی به (ایها الناس) و (یا ایها الذین آمنوا) می گذرد بگوید: (لبیک ربنا))
2 – زیبا نمودن صوت، امام رضا علیه السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل نموده اند که:
قرآن می افزاید. و از روایات معلوم می شود که ائمه اطهار علیهم السلام ، خوش صداترین اشخاص در قرائت قرآن بودند، بالاخص امام سجاد و امام باقر و امام کاظم علیهما السلام. (7)
(حسنوا القرآن باصواتکم، فان الصوت الحسن، یزید القرآن حسنا) قرآن را با صداهایتان زیبا نموده و با صوتی زیبا بخوانید، زیرا یقیناً صدای زیبا، بر زیبایی
نکته: باید توجه نمود که نیکو نمودن صوت در حال تلاوت آیات الهی، با شیوه های سبک و ترانه مانند منافات دارد و از این شیوه ها نهی ملزم شده‌است.
3 – خشوع در حال تلاوت، در روایتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، بهترین قرائت را قرائتی شمرده اند که با حالت خشیت و ترس الهی همراه باشد.(8)
4 – اخلاص، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: (کسی که قرآن را برای آن بخواند که خود نمایی و شهرت کسب نماید یا از مردم چیزی طلب کند، در روز قیامت در حالی به دیدار الهی می رود که گوشت صورتش از بین رفته و تنها استخوانی باقی مانده باشد، در این حال قرآن به پشت گردنش زده و او را در جهنم می افکند، و کسی که قرآن را برای خدا بخواند و فهم دین را از آن بخواهد، ثوابی مثل ثواب تمام فرشتگان و پیامبران خواهد داشت.) (9)
و نیز امام صادق علیه السلام فرمودند: (بعضی از مردم به قرائت قرآن می پردازند تا دیگران بگویند او قاری قرآن است و برخی قرآن می خوانند تا با آن دنیا طلبی و ثروت اندوزی کنند، اما در این قرائت ها خیری نیست.) (10)
5 – طهارت و نظافت قبل از قرائت، حضرت علی علیه السلام فرموده اند: (لا یقرأ العبد القرآن اذا کان علی غیر طهور حتی یتطهر، بنده وقتی پاک و دارای وضو نیست قرآن نمی خواند، مگر آن که خود را پاک ساخته و وضو بگیرد.) همچنین از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده که فرموده اند: (راه قرآن را نظافت کنید، اصحاب عرض کردند: راه قرآن چیست؟ حضرت فرمودند: دهانهایتان را با مسواک زدن نظافت کنید.)